در مقاله “راهنمای بخش‌بندی بازار برای صاحبان کسب و کار خانگی” به تعریف بخش‌بندی بازار پرداختیم. به اهمیت بسیار زیاد بخش‌بندی بازار در هدف‌گیری دقیق بازار هدف اشاره کردیم و گفتیم که یکی از اصلی‌ترین دلایل بخش‌بندی بازار یک دست کردن نیاز مشتریان است تا بتوانیم به سرعت و دقت به نیاز مشتریان پاسخ دهیم. در انتهای مقاله نیز انواع بخش‌بندی بازار را بصورت خلاصه بیان کردیم.
در این مقاله قصد داریم انواع بخش‌بندی بازار و چگونگی بخش‌بندی متناسب با هر نوع را بطور کامل بررسی کنیم. پس با ادامه مقاله همراه ما باشید.
انواع بخش‌بندی بازار
۴ نوع بخش بندی بازار وجود دارد که بیش از دیگر اشکال آن رایج بوده و مورد استفاده بازاریابان قرار می‌گیرد. بخش بندی بازار یکی از قدیمی‌ترین ترفندهای بازاریابی است. با افزایش جمعیت مشتریان و تنوع ترجیحات آن‌ها و نیز حضور بیش از پیش گزینه‌های رقابتی فراوان (محصولات و شرکت‌های رقیب) در بازار، بخش بندی بازار به‌عنوان یک فعالیت بسیار مهم در هر کسب و کار یا پلن بازاریابی شناخته شده است.
در بازاریابی سه مفهوم متفاوت برای آن‌چه عموم آن را نیاز یا خواسته می‌گویند وجود دارد. نیاز، خواسته و تقاضا سه مفهوم مرتبط با هم اما مستقل از هم هستند. قبل از آن‌که در مورد نیازها، خواسته‌ها و تقاضای مشتریان و نحوه پاسخگویی به آن‌ها تصمیمی گرفته شود بایستی بخش بندی بازار انجام شود. اولین قدم تعیین و شناسایی آن دسته از مشتریانی است که محصولات شما را ترجیح می‌دهند. این دسته از مشتریان، آن‌هایی هستند که در بخش هدف شما قرار دارند. در این زمان است که می‌توان در مورد مشتریانی که به محصول شما نیاز دارند، آن را می‌خواهند و یا تقاضا می‌کنند تصمیم‌گیری کرد. به عنوان مثال یک شرکت ارائه کننده خدمات درمانی به مادران باردار قبل از هر اقدامی بایستی بخش بندی بازار را در دستور کار قرار دهد. در این حالت زنان موجود در یک رده سنی خاص مشتریان هدف این شرکت خواهند شد که بر اساس ویژگی‌های جمعیت شناختی بخش بندی و از سایر افراد جمعیت متمایز شده‌اند. حال ممکن است بخشی از مادران باردار به خدمات این شرکت نیاز پیدا کنند، برخی برای رفع نیازشان خواستار خدمات شرکت شوند و تعدادی به مرحله تقاضا وارد شوند.
بخش بندی بازار مبتنی بر ویژگی‌های جمعیت شناختی:
بخش بندی مبتنی بر ویژگی‌های جمعیت شناختی یکی از ساده‌ترین و فراگیرترین انواع بخش بندی بازار است. در بخش بندی بازار جمعیت بر اساس ویژگی‌های خاصی به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم می‌‌شود. بخش بندی مبتنی بر ویژگی‌های جمعیت شناختی نیز متغیرهای ویژه خود مانند سن، جنس، اندازه خانوار، درآمد، شغل، مذهب، نژاد و ملیت را ملاک تقسیم بازار قرار می‌دهد.
کاربرد این نوع بخش بندی را می‌توان در بازار خودرو مشاهده کرد. بازار خودرو دارای چندین بازه قیمتی است که متناسب با هر بازه قیمتی خودروها تولید و به بازار عرضه می‌شوند. برای مثال خودرو پراید شرکت سایپا در بازه پایین قیمتی قرار می‌گیرد که بخش کم درآمد بازار را هدف گرفته است. در حالی‌که خودروهای لوکسی مانند بی ام دابلیو، آئودی و فراری در بازه بالای قیمتی جا دارند و شرکت‌های تولید کننده مذکور بخش پردرآمد بازار را هدف قرار قرار داده‌اند. در مثال بازار خودرو بخش بندی براساس متغیر درآمد صورت گرفته است که یک ویژگی جمعیت شناختی است. به همین ترتیب می‌توان سن، مراحل زندگی، جنسیت، درآمد و غیره را مبنای بخش بندی مبتنی بر جمعیت شناختی قرار داد.
بخش‌بندی بازار مبتنی بر ویژگی‌های رفتاری
در بخش بندی بندی مبتنی بر ویژگی‌های رفتاری، رفتار، الگوی مصرف و تصمیم‌گیری افراد، ملاک بخش بندی بازار قرار می‌گیرد. بازار تلفن‌های هوشمند مثال بارز بازار بخش بندی شده بر اساس ویژگی‌های رفتاری است. بلک‌بری برای آن‌دسته از افراد عرضه شده است که زمینه کاری‌شان تجارت و بیزینس است. طرفداران سیستم عامل اندروید و برنامه‌های رایگان آن بخش هدف سامسونگ هستند. اپل نیز برای مشتریان ویژه بازار عرضه شده است که تمایل دارند عضوی از بخش منحصر به‌فرد و خاص بازار باشند.
مثال دیگری از بخش بندی رفتاری را می‌توان در نحوه عمل بازاریابان در طول مناسبت‌های خاص مشاهده کرد. الگوی خرید افراد در ایام عید کاملا با روزهای عادی متفاوت است. بازاریابان نیز به خوبی بر این امر واقف هستند و در بخش بندی بازار، الگوی خرید به عنوان متغیری رفتاری را مدنظر قرار می‌دهند.
بخش بندی بازار مبتنی بر ویژگی‌های روانشناختی
سبک زندگی، فعالیت‌ها، علایق و عقاید افراد از جمله متغیرهایی هستند که در بخش بندی مبتنی بر ویژگی‌های روانشناختی ملاک عمل قرار می‌گیرند. این نوع بخش بندی با بخش بندی رفتاری شباهت بسیاری دارد. در حقیقیت بخش بندی روانشناختی جنبه های روانی (سبک زندگی، جایگاه اجتماعی، فعالیت‌ها، علایق و عقاید افراد) رفتار خرید مصرف‌کننده را مدنظر قرار می‌دهد.
کاربرد این نوع از بخش بندی را می‌توان در صنعت پوشاک به خوبی مشاهده کرد. سبک زندگی و جایگاه اجتماعی افراد تاثیر قابل توجهی بر نحوه پوشش آن‌ها دارد. بخشی از بازار پوشاک را افرادی تشکیل می‌دهند که متناسب با سبک زندگی‌شان به دنبال آخرین و متفاوت‌ترین مدل‌های پوشاک هستند در حالی‌که جایگاه اجتماعی برخی از افراد ایجاب می‌کند پوششی کاملا رسمی داشته باشند. بنابراین می‌توان بخش بندی بازار را براساس چنین متغیرهایی اعمال و یک بازار بزرگ را به چندین بخش خردتر تقسیم کرد.
بخش بندی بازار مبتنی بر ویژگی‌های جغرافیایی
در این نوع بخش بندی افراد بر اساس جغرافیای محل سکونت در زیربخش‌های مختلف بازار قرار می‌گیرند. متناسب با هر بخش جغرافیایی افراد نیازهای (و یا خواسته‌های) متفاوتی خواهند داشت. بنابراین می‌توان جغرافیای سکونت را ملاک تقسیم بازار به بخش‌های خردتر قرار داد. برای مثال یک شرکت با تقسیم بازار خود به دو بخش جغرافیایی سردسیر و گرمسیر، می‌تواند دو محصول گرمایشی (بخاری) و سرمایشی (کولر) خود را متناسب با نیاز هر بخش به بازار عرضه کند. این نوع بخش بندی را می‌توان ساده‌ترین نوع دانست که پیش‌تر زمانی که شرکت‌ها کوچک بودند و دسترسی به بازارهای بزرگ برای آن‌ها میسر نبود مورد استفاده قرار می‌گرفت. اگرچه امروزه دسترسی شرکت‌ها به بازارهای بزرگ تسهیل شده است اما همچنان اصول بخش بندی جغرافیایی مورد استفاده شرکت‌ها قرار می‌گیرد تا کسب و کار خود را در قلمروهای بزرگ‌تری گسترش دهند.
جمع‌بندی
انواع بخش بندی بازار محدود به چهار مورد مطرح شده در این مقاله نیستند. بخش بندی‌های مبتنی بر میزان استفاده، مزیت و قیمت نیز دیگر انواع بخش بندی هستند که مشتق شده از چهار روش اصلی مطرح شده در این مقاله هستند.
